روزگار تهران در ماه رمضان | ترنابازی در ۳۰۰قهوه‌خانه تهران قدیم | جنبه‌های پررنگ معنوی و اجتماعی یک سرگرمی
تاریخ انتشار: ۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۵۸۲۷۶۶
همشهری آنلاین _ سروش جنابی : در روزگاری که خبری از مطالعات عمیــق روان شناســی و رشــد قارچ گونــه ابزار ارتباط جمعی نبود، ترنابازی با نیت گره‌گشایی از کار خلق خدا و به عنوان یک ســرگرمی جذاب متولد شد؛ نمایشــی که در پایان یک پیــام اخلاقی را برای مخاطب داشــت و باعث حل بســیاری از مشکلات می‌شد. زنگ مرشــد، شــروع کار بود.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
«داریوش شهبازی»، تهران شناس، قهوه‌خانه‌ها را با ویژگی دوگانه ابزار رسانه‌ای و تفریحی می‌خواند و می‌گوید که در عهد ناصری عوامل حکومتی اخبار مهم را در قهوه‌خانه «فراش‌باشی» اعلام می‌کردند. او به نام چند قهوه‌خانه مهم اشاره می‌کند: «قهوه‌خانه پنجه‌باشی زیر شمس‌العماره، قهوه‌خانه باغ ایلچی گذر لوطی صالح، قهوه‌خانه فراش‌باشی در بازارچه قوام‌الدوله، قهوه‌خانه فخرآباد دروازه شمیران، قدیمی‌ترین قهوه‌خانه به نام چال در بازار حضرتی، قهوه‌خانه رجب تنبل در باغ فردوس.»
ترنابازی در ۳۰۰قهوهخانهبه گفته دکتر «اردشیر صالح‌پور»، ترنابازی یکی از قدیمی‌ترین آیین‌های نمایشی است که زادگاه آن قهوه‌خانه است. تاریخچه و شکل‌گیری قهوه‌خانه‌ها به ۴۰۰ سال پیش و دوره صفویان می‌رسد و در واقع اوج اعتبار قهوه‌خانه‌ها در همین دوران بود و بعدها ترنابازی به یکی از سرگرمی‌های مردم به‌ویژه تهرانی‌ها قهوه‌خانه تهران تبدیل شد و هر شب این مراسم را در ٣٠٠ قهوه‌خانه اجرا می‌کردند. این استاد و پژوهشگر نمایش‌های آیینی، به روزگاری که هنوز تهران به‌اندازه امروز عریض و طویل نشده بود و تعداد محله‌های پایتخت کمتر از انگشتان کف دست بود، بازمی‌گردد و از قهوه‌خانه «باغ ایلچی»، «باغچه علی‌جان»، «پنجه‌باشی» زیر شمس‌العماره، «فراش‌باشی» بازارچه قوام‌الدوله، «فخرآباد» در دروازه شمیران، «حسن ناروند» در میدان شاه، «شاغلام» در بازار امین‌السلطان، «چال» در خیابان مولوی و «رمضون یخی» در دروازه غار یاد می‌کند که پاتوق ترنابازان بوده است.
شیوۀ بازیبازیکنان حلقه‌وار در قهوه‌خانه می‌نشینند، چنان که فضایی در میان آنها باز باشد. ریش‌سفیدان، بزرگان و سادات در صدر جایگاه بازی می‌نشینند. کارپرداز بازی، یعنی قاپ و ترناگردان و تاوان‌گیر، با طلب صلوات از حاضران، قاپ را به یکی از پیش‌کسوتان یا ریش‌سفیدان یا سادات حاضر در میان جمع می‌دهد تا بیندازد. پس از او دیگران یکی پس از دیگری قاپ می‌اندازند. قاپ هر کس با نقش شاه بنشیند، شاه بازی می‌شود و فرمان یا حکم بازی با اوست. پس از گزینش شاه، هرکس قاپش وزیر بنشیند، منصب وزارت را برعهده می‌گیرد.
اگر در نخستین دور قاپ انداختن، قاپ چند تن شاه یا وزیر بنشیند، منصب پادشاهی را به بزرگ‌ترین و محترم‌ترین بازیکنی که قاپش شاه نشسته، یا به کسی که اولاد پیغمبر و سیّد است می‌سپارند. شاه برگزیده یکی را از میان بازیکنانی که قاپشان وزیر نشسته، به وزیری انتخاب می‌کند. پس از آن، کسی که قاپش دزد بنشیند، وزیر او را به شاه معرفی و پس از بیان مطالبی نمادین در بارۀ نوع دزدی او، حکم مجازات او را از شاه می‌خواهد.
«علی بلوک‌باشی» در کتاب قهوه‌خانه و قهوه‌خانه‌نشینی با تشریح بازی ترنا می‌نویسد: «در قهوه‌خانه‌ها معمولا نقال، داستان‌های شاهنامه را می‌گفت و آن زمان به‌دلیل نبود وسایل تفریحی، شنیدن اشعار حماسی سرگرمی مردم محسوب می‌شد. اما گاهی پیش می‌آمد جوانانی اهل ذوق بودند غزل‌خوانی کرده یا معرکه می‌گرفتند. در ماه رمضان پس از نماز در قهوه‌خانه‌هایی که پاتوق پهلوانان، ورزشکاران و زورخانه‌کاران متدین و خوش‌نام بود، بزرگان و ریش‌سفیدان محله‌ها نیز شرکت می‌کردند، بازی ترنا فضایی روحانی و معنوی پدید می‌آورد و بازی حالتی عارفانه می‌یافت. در این مجامع بازی غالباً با فرستادن صلوات و غزل‌خوانی و مرثیه‌خوانی و پخش شیرینی و چای همراه بود. اگر در این جمع بازیکنان اطلاع می‌یافتند که کسی از طریق پهلوانی و مردانگی و لوطی‌گری خارج شده و احیاناً خطایی در محله کرده است، خطای او از چشم بزرگان مجلس پوشیده نمی‌ماند و اگر قاپش دزد می‌نشست، شاه دستور به تنبیه و شلاق‌زدنش می‌داد.»
جنبه‌های معنویجنبه معنوی ترنابازی بیشتر از جنبه بازی و سرگرمی‌اش بود و رسمی بود که تا همین چند وقت پیش در تهران رواج داشته است. سید ابوالفضل کاظمی از اهالی تهران در مصاحبه‌ای با روزنامه ایران گفته است: «بنده حدود ۵۰ سال شاهد ترنا بازی در تهران بوده‌ام که اغلب در قهوه‌خانه‌های شلوغ آن موقع همانند؛ خرابات احمد مورچه، قهوه‌خانه شعبون‌خان و... برگزار می‌شد. در این بازی یک نفر کارگزار است و از هر محله چند نفر آدم موجه می‌آمدند. هرگروه هم یک بزرگتر داشت، یک نفر پول خرج کن و یک نفرهم غزل‌خوان داشت که نوبتی وارد گود می‌شدند. در شروع بازی به یک پیشکسوت «پیش» می‌دادند یعنی بیا و میدانداری کن.بعد قاب می‌انداختند، اگر شاه می‌آمد آنکه شاه آورده بود می‌شد میدان‌دار و همه به یاد شاه کربلا صلوات می‌فرستادند. بعد شاه، یک وزیر انتخاب می‌کرد و وزیر جولان می‌داد و با شالی که به آن «ترنا» می گفتند به دستور شاه با آن می‌زد. جنبه آموزشی این بازی داستان‌های سازنده از مثنوی یا شاهنامه، یا تاریخ انبیا و اهل بیت(ع) بود که با صلوات مکرر همراه می‌شد.»
غزل‌خوانی و حمایت از ایتام و نیازمندان
در پایان هر نوبت، ادامه بازی به گروه دیگری از محله دیگر واگذار می‌شد و قبل از آن یک نفر از آن گروه غزلی از بر می‌خواند. کاظمی با اشاره به اینکه آن ایام غزل‌خوان‌های مشهوری بودند که در این محافل حضور می‌یافتند و یکی از جاذبه‌های این گونه مجالس بودند، ادامه داده است: «دست آخر آنانی که وسعی داشتند مبلغی را به دخل قهوه‌چی می‌ریختند تا او هم از این محفل بهره‌ای ببرد و چیزی نصیبش شود. همچنین گاهی برای ایتام و فقرا و بیوه زنان نیز مبالغی جمع‌آوری می‌شد.»
ترنابازی موجب صله‌رحم و دید و بازدید هم بود، چون از محلات مختلف در این شب‌ها دور هم جمع و از حال و روز یکدیگر باخبر می‌شدند. تُرْنا بازی که تا چندی پیش در ایران رواج عمومی داشت، در فرهنگ و ادبیات فارسی به بازی «میر و وزیر» و «شاه و وزیر» هم شهرت دارد. تُرنا به لُنگ یا کرباس به‌هم پیچیده و تاب داده شده‌ای گفته می‌شد که با آن یکدیگر را می‌زدند.
کد خبر 755420
منبع: همشهری آنلاین
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.hamshahrionline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «همشهری آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۵۸۲۷۶۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
طلسم پرسپولیس برابر سپاهان شکسته می‌شود؟
به گزارش گروه ورزشی ایسکانیوز، نبرد پرسپولیس و سپاهان به ال‌کلاسیکوی فوتبال ایران معروف شده. از همین جهت آمار و ارقام مربوط به این بازی هم به‌طور خاص‌تری زیر ذره‌بین رسانه‌ها قرار می‌گیرد.
بیشتر بخوانید: نامه محرمانه AFC برای پرسپولیس و استقلالهماکنون یکی از سوژه‌های داغ بازی امروز این است که پرسپولیس در ۵فصل گذشته در تهران موفق به شکست سپاهان نشده است.
آخرین‌بار سرخپوشان در لیگ هفدهم با ۲گل علی علیپور و شجاع خلیل‌زاده توانستند سپاهان را در ورزشگاه آزادی ببرند.
جالب است بدانید سپاهان هم تا پیش از بازی رفت امسال، ۷فصل بود که نمی‌توانست پرسپولیس را در خانه ببرد. آنها بعد از برتری ۴-۲ لیگ پانزدهم، دیگر موفق نشده بودند در خانه مقابل قرمزها به برتری برسند که این طلسم در بازی رفت با گل رضا اسدی شکست. آیا امروز طلسم پرسپولیس هم می‌شکند؟
منبع: روزنامه همشهری
انتهای پیام/
کد خبر: 1229115 برچسب‌ها پرسپولیس تهران
مدیررسانهای پرسپولیس: سپاهان به جای شکایت بیجا، عذرخواهی کند